Nasza księgarnia

Napoleon Bonaparte

Posted in Biografie

Pochodzenie Napoleona nie dawało żadnych przesłanek, które pozwalałyby przewidzieć jego późniejszą wspaniałą karierę. Napoleon Bonaparte urodził się 15 sierpnia 1769 r. w Ajaccio na niedawno opanowanej przez Francję Korsyce. Był drugim synem Carlo i Marii Letizii Buonaparte. Od kwietnia 1779 r. do października 1784 r. uczęszczał do królewskiego kolegium wojskowego w Brienne-le-Chateau. Odtrącony przez szkolnych kolegów jako prawie cudzoziemiec i prowincjusz, poświęcał cały wolny czas lekturze. Kolegium ukończył na jednym z ostatnich miejsc, zajmując na pięćdziesiąt osiem dopiero czterdzieste drugie miejsce. Zrezygnował z kariery w marynarce wojennej, decydując się na służbę w artylerii. Przeszkolenie artyleryjskie przeszedł w Akademii Wojskowej w Paryżu, 1 września 1785 r. został mianowany podporucznikiem i skierowany do służby w wojskach artyleryjskich. W początkowym okresie swojej służby wojskowej znaczący wpływ na poglądy Napoleona wywarły koncepcje teoretyka wojskowości J. P. du Teila. W 1789 r. Napoleon włączył się także w działalność korsykańskiego ruchu narodowego. W lutym 1791 r. otrzymał przeniesienie do Grenoble i awans na stopień porucznika. W okresie tym nawiązał również kontakty z jakobińskim klubem w Grenoble. 1 kwietnia 1792 r. został mianowany podpułkownikiem oddziału ochotników w Ajaccio. Po nieudanej wyprawie na Sardynię w dniach 21-26 lutego 1793 r. Napoleon popadł w konflikt z przywódcą antyfrancuskiego ruchu narodowego na Korsyce Pasquale Paolim i 10 czerwca 1793 r. opuścił wraz z rodziną Korsykę, udając się do Marsylii. Po wybuchu w lipcu 1793 r. walk na południu Francji Napoleon wstąpił do armii republikańskiej, obejmując stanowisko dowódcy artylerii wojsk generała Jean-Babtiste'a Carteaux. 16 września 1793 r. wojska francuskie rozpoczęły oblężenie zajętego przez Anglików Tulonu. Po trzech miesiącach walk, 19 grudnia, Anglicy zostali w końcu zmuszeni do opuszczenia miasta.

Za swoje zasługi w walkach o Tulon Napoleon otrzymał awans na stanowisko generała brygady, a w lutym 1794 r. nominację na stanowisko dowódcy artylerii francuskiej Armii Włoch. Jednakże po obaleniu w lipcu 1794 r. rządu Maksymiliana Robespierra, związany wcześniej z jakobinami Napoleon został 6 sierpnia aresztowany. Więzienie opuścił dopiero 14 września 1794 r. Po wyjściu na wolność Napoleon zrezygnował z dowództwa artylerii Armii Zachód i otrzymał przydział do biura topograficznego. Mianowany następnie zastępcą dowódcy Armii Wewnętrznej stłumił 5 października 1795 r. powstanie rojalistów w Paryżu, do którego doszło po uchwaleniu przez Konwent nowej konstytucji. W nagrodę mianowany został przez Dyrektoriat dowódcą Armii Włoch. W marcu 1796 r. Napoleon poślubił wdowę po znanym generale, Józefinę de Beauharnais. Po objęciu dowództwa nad Armią Włoch Napoleon podjął energiczne działania przeciw siłom piemonckim (sardyńskim) i austriackim. W kwietniu 1796 r. pokonał wojska piemonckie pod Ceva i Mondovi. Na mocy zawartego wkrótce potem rozejmu Piemont zmuszony został do zrzeczenia się na rzecz Francji Sabaudii i Nicei.
Po zwycięstwie nad Piemontem Napoleon skierował się przeciw Austriakom. 10 maja pokonał wojska austriackie pod Lodi i 15 maja zajął Mediolan. Do końca czerwca wyparł praktycznie wojska austriackie z Lombardii. Ostatnia austriacka twierdza w Lombardii, Mantua, skapitulowała po długim oblężeniu w lutym 1797 r. Po zdobyciu Mantui Napoleon rozpoczął uderzenie w kierunku samego Wiednia, zmuszając Austrię do zawarcia rozejmu. Ostatecznie 17 października 1797 r. w Campo Formio podpisano traktat pokojowy, kończący wojnę pierwszej koalicji przeciw republikańskiej Francji. Na zajętych przez siebie obszarach północnych Włoch Napoleon powołał do życia zależną od Francji Republikę Cisalpińską, bezwzględnie eksploatując na potrzeby polityki francuskiej jej bogactwa. Po powrocie do Francji, wobec trudności z realizacją planu inwazji na Wielką Brytanię, Napoleon wystąpił z projektem wyprawy do Egiptu. Opanowanie Egiptu miało, bowiem Francuzom otworzyć drogę do podboju brytyjskich Indii. 17 maja 1798 r. do Egiptu wyruszyła trzydziestopięciotysięczna armia francuska. Po drodze Napoleon opanował Maltę i unikając brytyjskiej floty dowodzonej przez admirała Horatio Nelsona, dotarł do Aleksandrii i Kairu. W Egipcie Napoleon, podkreślając swój szacunek dla tradycji islamskiej, podjął działania zmierzające do usprawnienia funkcjonowania miejscowych władz. 1 sierpnia 1798 r. w zatoce Abu Kir admirał Nelson zniszczył całkowicie flotę francuską, odcinając w ten sposób Napoleonowi drogę odwrotu. Klęska ta nie powstrzymała jednak Napoleona. Na wiadomość o marszu na Egipt armii tureckiej Napoleon zdecydował się na wkroczenie do Syrii. W walkach toczonych od 15 marca do 15 maja 1799 r. wojskom turecko-brytyjskim udało się powstrzymać pod Akką ofensywę francuską. Wobec szerzącej się w armii zarazy Napoleon zdecydował się w czerwcu na odwrót do Kairu. 25 lipca pod Abu Kir pokonał próbujące dokonać inwazji na Egipt wojska turecko-brytyjskie.

Na wiadomość o niepowodzeniu wojsk francuskich w Europie Napoleon 24 sierpnia 1799 r. opuścił Egipt. Do Francji dotarł 14 października, a 9 listopada (18 Brumaire'a) dokonał zamachu stanu i obalił rządy Dyrektoriatu. Po przejęciu dowództwa nad garnizonem paryskim zapewnił sobie stanowisko jednego z trzech konsulów, którzy sprawowali najwyższą władzę wykonawczą. Uchwalona w grudniu 1799 r. Konstytucja Roku VIII gwarantowała Napoleonowi stanowisko pierwszego konsula i dawała mu faktyczne prawo powoływania członków Rady Stanu, urzędników i sędziów. W lutym 1800 r. nową konstytucję wprowadzono w życie.
Sprawując funkcję pierwszego konsula, Napoleon w krótkim czasie skupił w swoich rękach pełnię władzy. Zmęczone latami rewolucyjnego zamętu społeczeństwo francuskie w większości z zadowoleniem przyjęło przejęcie władzy przez popularnego generała. Napoleon z energią przystąpił do przywracania w kraju porządku. Zreorganizował i skodyfikował system prawny państwa (kodeks Napoleona). W 1801 r. zawarł z papieżem Piusem VII konkordat, przywracający Kościołowi katolickiemu swobodę kultu. Podjął jednocześnie działania, mające na celu poprawę sytuacji ekonomicznej kraju. Wspierał rozwój przemysłu. Usprawnił system szkolnictwa. Rozwinął też wielki program inwestycji budowlanych. Jednocześnie na arenie międzynarodowej Napoleon kontynuował politykę ekspansji, dążąc do zapewnienia Francji dominującej pozycji w Europie. 14 czerwca 1800 r. pokonał wojska austriackie pod Marengo, zmuszając Austrię do podpisania 9 lutego 1801 r. w Luneville nowego układu pokojowego. 27 marca 1802 r. podpisał także układ pokojowy z Wielką Brytanią. 2 sierpnia 1802 r. na mocy przeprowadzonego plebiscytu Napoleon uzyskał godność dożywotniego konsula. Napoleon w dalszym ciągu wytrwale dążył do uzyskania przez Francję hegemonii. Utworzył Republikę Batawską w Holandii i Republikę Helwecką w Szwajcarii. Dokonał też aneksji Piemontu. Jednocześnie na terenie Niemiec podjął w 1803 r. działania mające na celu osłabienie pozycji cesarza. (Postanowił również przywrócić francuską zwierzchność nad Haiti). Zaostrzeniu uległy stosunki handlowe z Wielką Brytanią. W tej sytuacji wojna stała się nieunikniona. Doszło do niej już w maju 1803 r. Napoleon zgromadził potężną armię, liczącą 170 tysięcy żołnierzy i rozpoczął przygotowania do inwazji na Wielką Brytanię.

W trakcie przygotowań do inwazji na Wielką Brytanię wykryto przygotowany przez Brytyjczyków spisek na życie Napoleona. Senat zwrócił się wówczas do Napoleona z prośbą o ustanowienie we Francji dziedzicznej monarchii. Pierwszy konsul nie dał się długo prosić i 2 grudnia 1804 r. w obecności papieża Piusa VII koronował się na cesarza Francuzów. Nowy cesarz rozbudował wkrótce wspaniały dwór, a swoim braciom przekazał królewskie trony Neapolu, Holandii, Westfalii i Hiszpanii. W 1809 r. rozwiódł się z Józefiną, w związku, z którą nie mógł doczekać się syna. 2 kwietnia 1810 r. poślubił Marię Luizę, córkę cesarza Austrii. Rok później Napoleonowi urodził się w końcu długo wyczekiwany syn, którego polecił ogłosić królem Rzymu. Przygotowując się do inwazji na Wielką Brytanię, podjął próbę odciągnięcia floty brytyjskiej z kanału La Manche. Plan ten jednak nie powiódł się i Napoleon musiał zrezygnował z przygotowań do inwazji i skierować się przeciw Austrii. 26 maja 1805 r. koronował się na króla Włoch i rozpoczął przerzucanie swoich wojsk na zachód.

25 września 1805 roku wojska Napoleona otoczyły pod Ulm armię austriacką dowodzoną przez generała Karla von Macka, zmuszając ją 20 października do kapitulacji. Radość z tego zwycięstwa zmąciła jednak wiadomość o klęsce jego floty, rozgromionej przez admirała Nelsona w bitwie pod Trafalgarem. Klęska ta oznaczała ostateczny kres marzeń Napoleona o podboju Anglii. 13 listopada 1805 r. Napoleon zajął Wiedeń, skąd ruszył dalej na Morawy. Pod Austerlitz zastąpiły mu drogę połączone wojska austriacko-rosyjskie pod dowództwem generała Michaiła Kutuzowa. 2 grudnia 1805 r. Napoleon odniósł jedno ze swoich najwspanialszych zwycięstw, całkowicie rozbijając nieprzyjaciela pod Austerlitz. Pod koniec grudnia Austria musiała przystać na żądania Napoleona i podpisała w Preszburgu (dzisiejsza Bratysława) układ pokojowy, zrzekając się na rzecz napoleońskiego Królestwa Włoch Wenecji i Dalmacji. 12 lipca 1806 r. doprowadził do rozwiązania Rzeszy Niemieckiej i utworzenia w jej miejsce zależnego od Francji Związku Reńskiego. Jednocześnie zmusił władcę Austrii do zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Próbując poprawić stosunki z Anglią, Napoleon zaproponował Brytyjczykom zwrot obiecanego wcześniej Prusom Hanoweru. W odpowiedzi we wrześniu 1806 r. Prusy wypowiedziały Francji wojnę. Jednak już 14 października wojska francuskie rozgromiły armię pruską w bitwach pod Jena i Auerstädt, w krótkim czasie zajmując praktycznie całe Prusy. Następnie 8 lutego 1807 r. Napoleon stoczył nierozstrzygniętą bitwę z wojskami rosyjskimi pod Iławą Pruską. Cztery miesiące później ponownie zmierzył się z Rosjanami, tym razem odnosząc zdecydowane zwycięstwo w bitwie pod Frydlandem 14 czerwca 1807 r. W tej sytuacji car Aleksander I musiał przystać na popisanie w Tylży w lipcu 1807 r. układu pokojowego. Car zgodził się na utworzenie zależnego od Francji Księstwa Warszawskiego oraz utratę przez Prusy wszystkich ziem położonych na zachód od Łaby. Pokój w Tylży oznaczał w praktyce uznanie przez Rosję francuskiej dominacji w Europie. Po pokonaniu czwartej koalicji Napoleon zdobył niezaprzeczalną hegemonię. Zwycięstwo nie zaspokajało jednak jeszcze ambicji cesarza. Nie mogąc dokonać inwazji na Wielką Brytanię, postanowił pokonać ją na drodze wojny gospodarczej, zamykając w 1806 r. europejskie porty przed brytyjskimi towarami. Jako jedyna przystąpienia do blokady odmówiła Portugalia. Napoleon postanowił wobec tego zmusić ją do posłuszeństwa siłą. W drodze do Portugalii wojska francuskie zajęły także Hiszpanię. Pojawienie się Francuzów w Hiszpanii doprowadziło do wybuchu w tym kraju walk. W rezultacie 5-6 maja 1808 r. Napoleon zmusił do ustąpienia z tronu króla Hiszpanii Karola IV i poróżnionego z nim jego syna Ferdynanda VII i ogłosił nowym władcą Hiszpanii swojego brata, Józefa Bonaparte. Wykorzystując zaangażowanie Napoleona w wojnę w Hiszpanii, Austria postanowiła wystąpić przeciw Francji, zawiązując piątą koalicję antyfrancuską. Austriakom udało się odnieść kilka sukcesów, jednak ostatecznie zostali pokonani przez Napoleona w bitwie pod Wagram 5-6 lipca 1809 r. 12 lipca zwyciężona Austria zawarła rozejm, a 14 października 1809 r. podpisała w Schönbrunn układ pokojowy, zrzekając się Istrii oraz ziem polskich zabranych w trzecim rozbiorze. Jednocześnie córka cesarza Austrii, Maria Luiza, poślubiła Napoleona. Mimo tego zwycięstwa wojna w Hiszpanii trwała w dalszym ciągu. Jednocześnie pogorszeniu uległy stosunki Francji z Rosją, która otworzyła swoje porty przed okrętami brytyjskimi. W tej sytuacji Napoleon zdecydował się na wojnę z Rosją. 24 czerwca 1812 r. wojska francuskie przekroczyły granicę rosyjską i szybko zaczęły posuwać się w głąb w kraju. 7 września 1812 r. Napoleon pokonał armię rosyjską pod Borodinem i tydzień później zajął Moskwę.

Mimo dotychczasowych niepowodzeń car Aleksander I nie zamierzał kapitulować. Wkrótce sytuacja armii francuskiej, stale atakowanej przez Rosjan, uległa znacznemu pogorszeniu. W obliczu zbliżającej się zimy Napoleon zarządził odwrót, w trakcie którego znaczna część jego armii została zniszczona. Niepowodzenie wyprawy na Rosję zachęciło przeciwników Napoleona do ponownego wystąpienia przeciw niemu. Prusy, Rosja, Wielka Brytania i Szwecja zawarły porozumienie, tworząc szóstą koalicję antyfrancuską. Napoleon zgromadził nową armię i natychmiast podjął działania przeciw koalicjantom. 2 maja 1813 r. pokonał ich wojska pod Lützen, a 20-21 maja odniósł zwycięstwo w bitwie pod Budziszynem. W sierpniu do koalicji przystąpiła jednak również Austria i 16-19 października w bitwie pod Lipskiem wojska koalicji rozbiły armię napoleońską.
W następnym roku wojska koalicji wkroczyły do Francji. Napoleonowi udało się odnieść jeszcze kilka zwycięstw, ale nie był w stanie powstrzymać ich marszu na Paryż.

31 marca wojska sprzymierzonych znalazły się w stolicy Francji. W tej sytuacji Napoleon zdecydował się 4 kwietnia abdykować na rzecz swojego syna, Napoleona II. Sprzymierzeni zażądali jednak abdykacji bezwarunkowej. Dwa dni później Napoleon ustąpił i 6 kwietnia zrzekł się tronu. Pokonany cesarz został zesłany na Elbę. Jednak 1 marca 1815 r. uciekł z Elby i powrócił do Francji. Król Ludwik XVIII opuścił Paryż i 20 marca Napoleon wkroczył do stolicy. Obradujący w Wiedniu koalicjanci natychmiast podjęli działania przeciw cesarzowi. Napoleon, spodziewając się uderzenia sił rosyjskich i austriackich, postanowił skierować się najpierw przeciw wojskom brytyjskim i pruskim stacjonującym w Belgii. 16 czerwca Francuzom udało się pokonać Brytyjczyków pod Quatre-Bras i Prusaków pod Ligny, jednak 18 czerwca 1815 r. pod Waterloo armia Napoleona została rozbita przez wojska brytyjskie dowodzone przez księcia Wellingtona, wsparte przez siły pruskie pod dowództwem Gebharda von Blüchera. Napoleon wycofał się do Paryża i 22 czerwca powtórnie abdykował.

Tym razem został zesłany na Wyspę św. Heleny, gdzie poświęcił się pisaniu wspomnień. Jego stan zdrowia uległ szybko pogorszeniu. Zmarł 5 maja 1821 r. Zdaniem niektórych badaczy przyczyną śmierci Napoleona miał być rak żołądka. Inni utrzymują, że zmarł on wskutek stopniowego zatrucia arszenikiem, do którego dojść mogło bądź celowo z zamiarem zamordowania byłego cesarza, bądź też w rezultacie przedawkowania stosowanych wówczas lekarstw zawierających arszenik.