Od autora

Bitwy epoki napoleońskiej zbierały krwawe żniwo. Nie inaczej było, podczas kolejnych wojen prowadzonych przez cesarza Francji, które przetaczały się przez tereny dzisiejszej Polski. Poległych grzebano w masowych grobach razem z końmi, nie czyniąc różnicy pomiędzy własnymi i obcymi żołnierzami. Wcześniej odzierano ich z mundurów, dobytku i oporządzenia. Pochówek odbywał się bez żadnych ceremonii , bez udziału księży czy kapelanów. Zabity żołnierz nie był już nikomu potrzebny. Tak grzebano nawet wyższych oficerów Wielkiej Armii. Do rzadkości należały groby indywidualne, jednakże sądzę, że przynajmniej część z nich, wciąż czeka na odnalezienie i ocalenie od zapomnienia.

Kampania polska w latach 1806-1807, prowadzona w bardzo trudnych warunkach, zabrała z szeregów Wielkiej Armii wielu znakomitych oficerów. Wymienić należy choćby generałów: Bonnet d'Honnieres, Corbineau, Dahlmann, Desjardin, Guyot, d'Hautpoul, Roussel i wielu innych. Krwawe bitwy rozgrywające się pod Pułtuskiem i Gołyminem, pod Preussisch-Eylau (ros. Bagrationowsk), Heilsberg (Lidzbark Warmiński) i Friedlandem (ros. Prawdinsk), oraz szereg pomniejszych potyczek, dokonały prawdziwej hekatomby wśród żołnierzy cesarza Francji. Tylko jedna bitwa tej kampanii, stoczona pod Preussisch-Eylau pochłonęła po stronie francuskiej ponad 18,000 ofiar! (Jest to największa liczba strat w tej bitwie, do jakiej kiedykolwiek przyznał się Napoleon, według "Mémoires pour servir a l'Histoire de France sous le Regne de Napoleon I., écrits sous sa dictée, a Ste.Helene, par Montholon et Gourgaud", Paris 1823-1825). Polegli żołnierze w dalszym ciągu spoczywają gdzieś w bezimiennych grobach w mazowieckiej, warmińskiej i mazurskiej ziemi. Zdarzały jednak przypadki, gdy znaczniejszych oficerów grzebano w kryptach kościołów i oznakowanych mogiłach. Na przykład pułkownik 14-go pułku piechoty liniowej Savary, brat księcia Rovigo, poległy podczas forsowania mostu na rzece Wkra w Kołozombie, został pochowany w kościele w Płońsku, a adiutant marszałka Lefebvre porucznik Imecourt de Vassinhac, zmarły podczas oblężenia Gdańska, spoczął w Katedrze Oliwskiej, dzięki staraniom swego ustosunkowanego przyjaciela Alberta de Noailles.

Oficerowie i żołnierze wielonarodowościowej Wielkiej Armii umierali z chorób, wychłodzenia i głodu, podczas pamiętnego odwrotu spod Moskwy na przełomie lat 1812 i 1813. Tysiące zmarło w drodze, wielu z nich w lazaretach na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego z wycieńczenia, ran i trudów kampanii. W Toruniu (niem. Thorn), Elblągu (niem. Elbing), Gdańsku i Königsberg (ros. Kaliningrad). Nie można tu nie wymienić bohaterskiego generała Eblé czy weterana wojen - generała Lariboisiere. Zmarłych grzebano jak zwykle w bezimiennych grobach, choć, są na to udokumentowane źródła, że niektórych z nich pochowano na miejskich cmentarzach. Np. pochowani w Elblągu pułkownik 9-go pułku strzelców konnych Bruneteau de Sainte-Suzanne, major 2-go pułku (holenderskiego) szwoleżerów-lansjerów gwardii cesarskiej van Hasselt, major pułku fizylierów-strzelców gwardii cesarskiej Vrigny czy generałowie Duppelin i Guyardet zmarli w lazarecie w Toruniu

Kolejną kampanią, która pozostawiła francuskie groby na polskiej ziemi, była kampania saska w 1813, toczona na terenach dzisiejszego Śląska i heroiczna obrona Gdańska pod dowództwem generała-adiutanta cesarza - Jean Rapp'a. Choćby wymienić tu, generała Breissand zmarłego z ran otrzymanych podczas walk na przedpolu Gdańska, a pochowanego prawdopodobnie na tzw. Carré Français przy dzisiejszej ulicy Powstańców Warszawskich.

Na Śląsku, żołnierze Wielkiej Armii masowo umierali na tyfus przywleczony jeszcze z Rosji oraz szerzący się wśród wziętych do niewoli w licznych bitwach i potyczkach, m.in. nad Kaczawą (niem. Katzbach). Grzebano ich jak zwykle w bezimiennych, masowych grobach. Część z nich, dzięki społecznym inicjatywom udało się zlokalizować jak n.p. w Namysłowie (niem. Namslau). Podczas bitwy pod Lwówkiem Śląskim (niem. Löwenberg) w pamiętnej tragedii 17-tej dywizji generała Puthod, w rzece Bóbr utonęło setki żołnierzy Wielkiej Armii, m.in. dowódca 2-giej brygady generał Sibuet i pułkownik 146 pułku piechoty liniowej Falcou - Następnego dnia po bitwie, ciała zabitych wówczas żołnierzy francuskich pływały w rzece i zalegały jej brzegi. Później pochowane zostały w masowej mogile na łące pod Brunowem. Inne znalezione przez Rosjan nad brzegiem ciała przekazano władzom miasta (Płakowice), które miały zająć się pochówkiem. "Kampania 1813" Mariusz Olczak.

Po upadku Napoleona i po zakończeniu epopei napoleońskiej, kilku oficerów francuskich związało swe dalsze losy z Polską. Pożenili się z Polkami i osiedlili w Królestwie Polskim. Część z nich służyła dalej w wojsku jak na przykład generałowie Bontemps czy Mallet-Malletski. Natomiast pułkownik Galichet poświęcił resztę swego życia rozwojowi rolnictwa w Polsce i był prekursorem cukrownictwa w Królestwie Polskim.

Poniższa lista oficerów francuskich zawiera nazwiska wojskowych Wielkiej Armii od pułkownika do generała dywizji, którzy polegli lub zmarli na terenach obecnej Polski. Oficerowie niższych stopni znaleźli się na liście, w przypadku, gdy znana jest lokalizacja miejsca pochówku. Do listy dodałem również oficerów zabitych i zmarłych przy granicy z Polską, na terenach obecnej Rosji i Litwy: w Königsberg (Kaliningrad), w bitwach pod Preussisch-Eylau (Bagrationowsk), Friedland (Prawdinsk), itd. Uczyniłem to z myślą, że być może część grobów uda się jeszcze zlokalizować.

Aby bardziej przybliżyć postaci, starałem się zamieścić szczegółowe dane biograficzne, a zwłaszcza stan służby, wychodząc z założenia, że znajomość biografii pobudza wyobraźnię. Informacje opracowałem na podstawie:

1. Georges Six "Dictionnaire Biographique des Generaux et Amiraux Français de la Revolution et de l'Empire 1792-1814", Paris; 1934.
2. Danielle et Bernard Quintin "Dictionnaire des Colonels de Napoléon" Paris S.P.M.; 1996.
3. Martinien A. "Tableaux par Corps et par Batailles des Officiers Tues et Blesse pendant les Guerres de l'Empire 1805-1815", Paris 1899.
4. "Polski Słownik Biograficzny", Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1936
5. Robert Bielecki "Słownik Biograficzny Oficerów Powstania Listopadowego", Wydawnictwo NERITON, Warszawa 1998
6. Service Historique de l'Armée de Terre w Vincennes pod Paryżem, dzięki pomocy przyjaciela (również Polski!) Pana Alain Chappet, członka l'Association pour la Conservation des Monuments Napoléoniens i współautora "Répertoire mondial des Souvenirs Napoléoniens" i "Le Guide Napoléon".
7. Alain Chappet, Roger Martin, Alain Pigeard "Le Guide Napoléon", Tallandier Éditions, Paris 2005
8. Archiwalnych wydań Kurjera Warszawskiego z lat 1806-1846 z Biblioteki Narodowej w Warszawie
9. Informacji Pana Jean-Pierre Fave z Francji
10. Nieocenionej, fachowej pomocy Pana Kamila Stepana z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
11. Nieznanych szerzej wcześniej, danych biograficznych generała Bontemps, udzielonych przez Panią Marię M. Bontemps-Gracz.

Lista jest otwarta. Mam nadzieję, że dzięki uprzejmości moderatora (Castiglione), będzie ją można uzupełniać na bieżąco dodatkowymi informacjami i zdjęciami, do czego gorąco zachęcam. Wszelkie komentarze i uwagi proszę kierować na adres: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Jan W. Kowalik