Richard Knötel

W marcu 1806 r. rtm. von Marwitz, adiutant księcia Hohenlohe, poprosił króla o zgodę na utworzenie korpusu ochotniczego. Po otrzymaniu pozwolenia 2 kwietnia rozpoczął rekrutację w Prusach Wschodnich. Z zakładów kawalerii otrzymał 50 ludzi (z pułków huzarów von Bila, von Rudorf, von Blücher oraz pułku dragonów von Hertzberg) jako kadrę dla swojego oddziałów. Później otrzymał jeszcze dodatkowo 55 huzarów Rudorfa, 5 kirasjerów i 150 spieszonych dragonów von Hertzberga. Kawalerię korpusu podzielono ostatecznie na 5 szwadronów. Piechotę początkowo tworzył niewielki (33 ludzi) oddział. Pod koniec maja korpus wysłano na Szwedzkie Pomorze, gdzie został zreorganizowany przez G. Blüchera. Składał się teraz z 4 szwadronów kawalerii (433 ludzi) i 2 kompanii piechoty (165 ludzi).
Mundur korpusu stanowiła długa litewka z żołtym szamerowaniem oraz czako (z białym piórem dla kawalerii i zielonym dla piechoty). Uzbrojeniem strzelców były gładko lufowe muszkiety. Kawaleria wyposażona była szable, a ułański szwadron porucznika von Schmelinga w lance. Efektownie wyglądający oddział niczym szczególnym w walce się nie odznaczył. Rozwiązano go 20 września. Z kawalerii sformowano szwadron bośniacki pod komendą por. von Schmelinga. Piechotę włączono do batalionu grenadierów.

Rotmistrz von Krockow, były oficer huzarów, rozpoczął na Pomorzu rekrutowanie oddziału ochotniczego 10 stycznia 1807 r. Już po tygodniu miał już gotowy szwadron kawalerii i batalion piechoty. Ostateczny skład korpusu to 5 kompanii piechoty (849 ludzi), szwadron strzelców konnych (196 ludzi) oraz oddział artylerii konnej z dwiema 3 - funtówkami. Trzon korpusu stanowili byli jeńcy wojenni z brandenburskich i pomorskich pułków.
W piechocie pierwszy szereg uzbrojony był w muszkiety, drugi w gwintowane sztucery. Mundur składał się z ciemnozielonej kurtki z czarnymi dodatkami i żółtymi guzikami. Kawaleria wyróżniała się żółtymi naramiennikami. Cały korpus nosił żelazne kaski zdobione na froncie czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami oraz końską kitą z czarnego włosia. 26 marca rtm. Krockow został ranny i wzięty do niewoli. Dowództwo objął po nim płk. Schuler von Senden, mjr. von Mutius, a od 31 maja mjr. von Wilamowitz. Freikorps Krockowa (na skutek strat i chorób zredukowany do około 350 ludzi) został rozwiązany 21 lipca w Schmelzu nad rzeką Memel. Żołnierzy włączono do 2 batalionu rezerwowego z Nowej Marchii , gwardii oraz różnych pułków kawalerii. 24 lipca w uznaniu zasług bojowych hr. von Krockow otrzymał pozwolenie na nosze munduru swego korpusu.

Oddział ten powstał na początku 1807 roku jako prywatna początkowo (rozkaz legalizujący wydano 13 stycznia) inicjatywa oficera pułku dragonów królowej mjr. Fryderyk von Schilla. 7 lutego freikorps składała się z 424 kawalerzystów (2 szwadrony dragonów i dwa huzarów) oraz 268 piechurów i 32 artylerzystów (4 działa). Freikorps nie miał własnych wzorów umundurowania. Żołnierze nosili najczęściej mundury swoich macierzystych jednostek, a braki uzupełniano z najróżniejszych źródeł. 18 lutego żołnierze Schilla wzięli udział w bitwie pod Naugard. Szybki napływ rekrutów sprawił, że już na początku kwietnia piechotę rozwinięto do 2 kompanii fizylierów (295 ludzi) i kompanii jegrów (218 ludzi). Po zakończeniu wojny freikorps von Schilla został rozwiązany. Piechota sformowała lekki batalion w składzie 4 kompanii, który w lipcu 1808 roku stał się częścią pułku gwardii. Z kawalerii sformowano 2 brandemburski pułk huzarów. Po wybuchu wojny 1809 roku mjr. von Schill wywołał antyfrancuską rebelię w północnych Niemczech. Po jego śmierci 31 maja w Stralsundzie powstanie upadło.

Na początku maja 1813 roku mjr. von Hellwig utworzył oddział wydzielony z 2 śląskiego pułku huzarów (szwadrony 3 i 4), który po wzmocnieniu pieszymi ochotnikami rozpoczął wojnę partyzancką za liniami przeciwnika. W czasie letniego rozejmu zniszczone mundury zastąpiono uniformami z angielskich dostaw. Freikorps wzmocnił sformowany w Halberstadt szwadron jegrów konnych. Piechota rozrosła się do batalionu w składzie 3 kompanii oraz oddziału jegrów. Ubrano ją w zielone mundury strzelców angielskich. W 1813 roku piechota freikorpsu Hellwiga biła się min. pod Ypern. W kampanii 1814 roku walczyła pod Hoogstraaten, Courtray i Sweweghem. Kawaleria wzięła udział w bitwach Hoogstraaten, Bredą, Antwerpią, Courtray i Sweweghem. W maju 1815 roku piechota von Hellwiga weszła w skład 27 pułku piechoty liniowej, a kawalerię włączono do 7 pułku ułanów. Mjr. von Schill (brat Fryderyka) sformował na bazie 2 śląskiego pułku huzarów 100-osobowy oddział, z którym dołączył do płk. Tettenborna w Hamburgu. Za królewskim pozwoleniem freikorps ten został później rozwinięty do 2 pełnych szwadronów. W maju 1815 roku oddział von Schilla wszedł w skład 7 pułku ułanów.

Był to z pewnością najsłynniejszy oddział ochotniczy wojny 1813 r. Jego twórca mjr Ludwig von Lützow walczył jako dowódca szwadronu kawalerii we freikorpsie F. von Schilla. Pozwolenie na formowanie swego oddziału otrzymał w styczniu 1813 r. Początkowo przyjmował przede wszystkim mieszkańców ziem pruskich na zachód od Łaby, które utracono w 1807 r. W połowie marca gotowe były 4 kompanie piechoty oraz dwa szwadrony kawalerii. Większość rekrutów stanowiła młodzież studencka (zwłaszcza z kierunków artystycznych), w tym wielu 17 - latków. Prawdopodobnie dlatego oddział ten, choć jego wartość militarna była raczej mierna, stał się bohaterem tak wielu pieśni, wierszy i opowiadań, a jego romantyczna legenda jest wciąż żywa. 17 czerwca freikorps Lützowa został doszczętnie rozbity. W czasie zawieszenia broni oddział nie tylko odtworzono, ale i znacznie powiększono. Składał się teraz z 3 batalionów piechoty (1 i 3 po 4 kompanie muszkieterów), kompanii jegrów tyrolskich (w 2 batalionie), 3 oddziałów ochotniczych jegrów, 2 szwadronów ułanów, 2 szwadronów huzarów, szwadronu strzelców konnych oraz baterii artylerii ( w sumie ok. 3600 oficerów i żołnierzy). Z historią korpusu Lützowa wiąże się legenda dwóch młodych poetów. Saksończyk Teodor Körner, wschodząca gwiazda niemieckiego romantyzmu zginął 26 sierpnia 1813 roku podczas ataku na francuski konwój pod Gadebusch. Maksymilian von Scheckendorf przeżył i wniósł swój wielki wkład w historię niemieckiej literatury. Bohaterką freikorpsu była Eleonora Prohaska. Przyjęto ją do oddziału tylko dlatego, że podała się za mężczyznę. Zginęła 16 września pod Gëhrde, gdzie walczyła jako dobosz, posługując się bębnem odebranym Francuzom. Dopiero w chwili śmierci wyznała swojemu porucznikowi, że jest kobietą.

W czasie obu kampanii 1813 roku tworzono liczne, piesze i konne oddziały ochotniczych jegrów (nie mylić ze zwykłymi jegrami). Rekruci pochodzili z bogatych rodzin (najwięcej ze Śląska i Pomorza), które finansowały im koszty uzbrojenia, umundurowania oraz żołdu. Wystawiane w ten sposób oddziały miały najczęściej siłę co najwyżej słabego szwadronu lub kompanii. Przydzielano je z reguły do pułków regularnych (choć kilka oddziałów weszło w skład landwery i różnych freikorpsów). Jegrzy nosili zielone mundury z dodatkami w kolorach pułkowych. Uzbrojenie stanowił gwintowany sztucer oraz (w oddziałach konnych) szabla lub pałasz.

Od lewej: kosynier, oficer litewskiej kawalerii narodowej (w oryginale figura ta podpisana jest jako oficer kawalerii litewskiej Gwardii Narodowej - jest to oczywista pomyłka, takiej formacji nie było w składzie wojska litewskiego), żołnierz 7 pułku piechoty szefostwa Piotra Potockiego (w oryginale "pułku Stanisława Potockiego" - jednostki o takiej nazwie nie było), żołnierz 2 pułku im. Królewicza szefostwa gen. Józefa Wodzickiego (kurtki mundurowe obu piechurów mają zbyt wąskie mankiety i źle przedstawione, odwinięte poły, kolejny błąd to białe lampasy - powinny być w barwie pułkowej), żołnierz chłopskiej milicji konnej - konny pikinier (w oryginale podpisany jako dragon, co jest oczywistą pomyłką). Kolor biało - zielony wprowadził Kościuszko dla formacji chłopskich. Tak uzbrojonych i wyposażonych milicjantów znajdziemy min. na obrazie M. Stachowicza "Tadeusz Kościuszko w obozie pod Bosutowem".
Na pierwszym planie z lewej strony widzimy kaszkiet koronnej piechoty liniowej (wzorowany na oryginale z berlińskiego Arsenału).
Przedstawione tutaj mundury wojska regularnego wprowadziła 11 marca 1791 roku Komisja Wojskowa Obojga Narodów. Mundurem wszystkich formacji stała się odtąd kurtka kroju polskiego, granatowa (piechota, kawaleria narodowa i sztaby) lub zielona (artyleria, strzelcy i straż przednia) z wyłogami w barwie stosownej dla każdej broni. Uzupełnieniem były długie spodnie w kolorze kurtki z lampasami w barwie pułkowej (do munduru zimowego) oraz białe, płócienne czechczery (do munduru letniego). Nakryciem głowy w piechocie koronnej był sztywny kaszkiet z czarnego filcu, z dwoma daszkami, blachą mosiężną ozdobioną orłem (jej półkolista krawędź zdobiona była białą szczeciną) oraz dwiema kitami (jedna pionowo po lewej nad kokardą, druga łukowato wzdłuż z tyłu do przodu). Kaszkiety piechoty litewskiej były nieco wyższe z grubszą kitą wzdłużną. Oficerowie piechoty używali rogatywki lub dwurożne kapelusze typu francuskiego. W kawalerii narodowej oraz w pułkach straży przedniej oficerowie i towarzysze nosili tradycyjne, polskie czapki rogate w różnych wariantach. Pocztowi wyróżniali się giwerami z czarnej skóry. Artyleria używała rogatywek (oficerowie) oraz filcowych kapeluszy lub kaszkietów podobnych jak w piechocie (tak przedstawia kanoniera artylerii litewskiej jedna z akwarel Józefa Harasimowicza. Trzeba tutaj zaznaczyć, że opisany powyżej schemat jest tylko ogólnym wzorem. W szczegółach zdarzały się liczne odstępstwa od ustaleń regulaminowych.
W oryginalnym podpisie do rysunku Knötla przedstawione na nim mundury określane są jako wzór rosyjsko - polski, co jest moim zdaniem nieporozumieniem. Rosyjska reforma mundurowa wprowadzona przez Potiomkina w latach 1783-86 ewidentnie odwoływała się do polskich wzorów.