Łuk triumfalny w Jabłonnej

"Tę rezydencję najbardziej lubił, sam sprawując pieczę nad rozplanowaniem ogrodów, wyładowując w ten sposób swą żołnierską energię" - tak pamiętnikarze przedstawili stosunek księcia Józefa Poniatowskiego do jego podwarszawskiej rezydencji w Jabłonnej, gdzie przebywał on, głównie latem, w okresie od 1798 - 1806 roku. Dziś odnajdujemy tu intrygującą pamiątkę bytności księcia w tym miejscu. Jest nią łuk triumfalny, który stoi w alejce po lewej stronie pałacu.

Wzniesiono go dzięki staraniom ciotecznej siostrzenicy księcia - Anny z Tyszkiewiczów 1 voto Potockiej, 2 voto Dunin Wąsowiczowowej, która stając się w 1822 roku właścicielką pałacu i parku, postanowiła stworzyć tu ośrodek kultu tragicznie zmarłego księcia Józefa. Łuk z Jabłonnej, który zaprojektował włoski architekt Henryk Marconi jest bardziej przykładem małej architektury ogrodowej epoki późnego neoklasycyzmu, niż architektury triumfalnej wznoszonej w czasach antycznych, jak i w sztuce nowożytnej przede wszystkim w miastach.
Brama w Jabłonnej stanowi recepcję jednoarkadowego łuku triumfalnego, z szeroką arkadą sklepioną łukiem pełnym, rozpartą na prostopadłościennych filarach. Wzniesiona została z tynkowanej cegły a detal architektoniczny został odkuty w żółto-szarym piaskowcu. Podstawę filarów stanowią elementy strefy cokołowej, w kształcie prostopadłościennych postumentów wyposażonych w profilowaną bazę i toskański kapitel. Gładkie, tynkowane trzony filarów zostały podkreślane u nasady łuku odcinkami piaskowcowych gzymsów. Archiwolta arkady, poprzez lekkie cofnięcie w stosunku do zasadniczej płaszczyzny czołowej trzonów filarów uzyskała harmonijne podkreślenie światłocieniowe. Brama w Jabłonnej, w przeciwieństwie do większości budowli nawiązujących do antycznych łuków triumfalnych, pozbawiona została odcinka belkowania, umieszczanego zwykle powyżej arkad. Partie płaskich przyłuczy arkadowych zamyka w tym przypadku jedynie odcinek kostkowego gzymsu, zwieńczonego powyżej prostą formą ściany attykowej. Elementem decydującym o stylowym charakterze budowli są jońskie kolumny flankujące trzony filarów arkady. Architekt zdecydował się umieścić je zarówno w elewacji frontowej jak i dwóch bocznych. Kolumny o gładkich trzonach, odstawionych od płaszczyzny filarów arkady, wyposażone w profilowaną bazę typu attyckiego, wyrastają z prostopadłościennych postumentów przytykających cokołu filarów. W strefie powyżej jońskiego kapitela wyposażone zostały w odcinki belkowania z profilowanym gzymsem. Powyżej na kostkowych postumentach ustawione zostały pełnoplastyczne figury, przedstawiają wojowników rzymskich i niewiasty z tarczami. Na zwieńczeniu napis "Poniatowskiemu".
W kategoriach stylistyczno-architektonicznych brama w Jabłonnej, tak jak inne dzieła Marconiego, oscyluje w okolicach późnego neoklasycyzmu przemieszanego z neorenesansem. Obecny stan zabytku niestety pozostawia wiele do życzenia i aż prosi się o jego renowację.