Marcin Hrabia z Tarnowa Tarnowski
Pośród kilkunastu nagrobków weteranów epoki napoleońskiej, które odnaleźć można na krakowskim Cmentarzu Rakowickim szczególną uwagę zwraca monument z popiersiem pułkownika Marcina hr. Tarnowskiego.
Kliknij aby powiększyć
Kliknij aby powiększyć
Kliknij aby powiększyć
Służbę wojskową rozpoczął jako szesnastoletni adiutant Tomasza Wawrzeckiego podczas insurekcji kościuszkowskiej. Latem wziął udział w walkach w obronie Warszawy, stawał też przeciw wojskom Suworowa podczas słynnego szturmu Pragi.
W walkach epoki napoleońskiej pojawił się dopiero w roku 1809 podczas wojny polsko-austriackiej. W czerwcu widzimy go na czele powstańczego oddziału konnego (tzw. powstania konnego) na Podolu. Początkiem lipca przyprowadził do Tarnopola (do szefa Strzyżewskiego) 60-osobowy oddział jazdy. Wziął udział w walkach pod Tarnopolem, Grzymałowem, Chorostkowem, Zaleszczykami i Mariampolem. W tym samym 1809 r. kosztem Tarnowskiego i mieszkańców Podola sformowany został 16 pułk ułanów (wcześniej 7 pułk galicyjsko-francuski), którego został pułkownikiem.
Kampanię 1812 r. rozpoczął wraz ze swym pułkiem w ramach IV korpusu jazdy odwodowej gen. Latour-Maubourga. "Pułk - jak pisze Bronisław Gembarzewski - stawał pierwszy raz do boju pod Mirem [...], gdzie po 40 razy nacierał na nieprzyjaciela [...] i okrył się chwałą". Tarnowski bił się też pod Rohaczowem, Smoleńskiem, Dubrownem, Możajskiem, Kaługą i Borysowem. Wziął również udział w kampanii 1813 r. walcząc pod Hellensdorfem, Peterswalde, Pirną, Sere i Dreznem. Po kapitulacji Drezna (11 listopada) trafił do niewoli.
Podczas służby w wojsku Księstwa Warszawskiego był Tarnowski dwukrotnie ranny.
Osiadł na Wołyniu, gdzie podjął działalność w Towarzystwie Patriotycznym. Od 1821 roku stał na czele jego prowincji wołyńskiej, wiedział o kontaktach emisariuszy Towarzystwa z dekabrystami (a może sam brał w nich udział?). Aresztowany został w 1826 r. w ramach represji przeciwko dekabrystom, przewożony kilkakrotnie między więzieniami Warszawy i Petersburga (tu siedział w twierdzy pietropawłowskiej). W więzieniu próbował popełnić samobójstwo (1827); jego żona (Zofia) popadła wówczas w obłęd, z którego już się nigdy nie otrząsnęła. Ostatecznie skazany na miesiąc twierdzy i rok dozoru policyjnego, w 1829 r. powrócił na Wołyń; W przededniu powstania listopadowego wywieziony ponownie w głąb Rosji, przebywał na zesłaniu w Kursku. Uwolniony po kilku latach, osiadł w swym pałacu Podbereżce. Przez pewien czas był marszałkiem szlachty pow. krzemienieckiego. Niedługo przed śmiercią przyjechał do Krakowa. Dokładna data śmierci jest problematyczna: było to 21 albo 22 listopada 1862 r. (choć na nagrobku w dwóch różnych miejscach daty: 20 i 21 XI).
Tarnowski ma piękny pomnik grobowy, a na nim tablicę z inskrypcją:
Kliknij aby powiększyć
KASZTELANIC KONARSKO-ŁĘCZYCKI
PAN NA KOZINIE I BEREZCACH
OCHOTNIK W INSUREKCJI 1894 R. (SIC!)
WALCZYŁ NA PRADZE
PUŁKOWNIK 16 PUŁKU UŁANÓW W 1809 R.
3 PUŁKU STRZELCÓW KONNYCH W 1815 R.
DOWODZIŁ PUŁKIEM W 1809 R. POD TARNOPOLEM, GRZYMAŁOWEM
CHOROSTKOWEM, ZALESZCZYKAMI, MARIAMPOLEM
W 1812 R. POD MIREM, ROHACZOWEM
SMOLEŃSKIEM, DUBROWNEM
MOŻAJSKIEM, KAŁUGĄ, BORYSOWEM
W 1813 R. POD HELLENSDORFEM
PETERSWALDE, PIRNĄ, SERE, DREZNEM
DWA RAZY RANNY
KAWALER ORDERÓW VIRTUTI MILITARII I
LEGII HONOROWEJ
DEKABRYSTA W 1825 R. WIĘZIONY DO 1828 R.
ZESŁANY DO KURSKA W 1831 R.
MARSZAŁEK SZLACHTY POWIATU KRZEMIENIECKIEGO
PATRIARCHA WOŁYNIA, PODOLA, UKRAINY
URODZONY NA ZAMKU KOZIŃSKIM
17 LISTOPADA 1778
UMARŁ W KRAKOWIE 20 LISTOPADA 1862
Kliknij aby powiększyć
B. PUŁKOWNIK WOJSK POLSKICH
UMARŁ W KRAKOWIE
D. 21 LISTOPADA 1862
Tekst: Castiglione & Kamil Stepan
Zdjęcia: Castiglione