Gwardia Cesarska - 1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów

Polecamy: ARMIA NAPOLEONA

Pułk powstał na mocy dekretu cesarskiego wydanego 9 kwietnia 1807 roku w Kamieńcu Suskim. Składał się z 4 szwadronów po 2 kompanie liczących w sumie 60 oficerów i 976 żołnierzy. Dowódcą był płk Wincenty Krasiński. Grosmajorami pułku byli Charles Delaitre z mameluków gwardii oraz Pierre Dautancourt z żandarmerii wyborczej. Szwadronami dowodzili Tomasz Łubieński, Jan Kozietulski, Ferdynand Stokowski i Henryk Kamieński. Szwoleżerowie uzbrojeni byli w szable (początkowo pruskie później francuskie) oraz karabinki i pistolety.
Debiutem bojowym szwoleżerów była wojna w Hiszpanii dokąd w kilku partiach wysłano ich wiosną 1808 roku. Szkolenie pułku nadzorował legendarny dowódca huzarów gen. Lasalle. Szwoleżerowie byli obecni podczas antyfrancuskiego powstania w Madrycie a następnie odznaczyli się w bitwie pod Medina de Rio Seco. Po koncentracji pod Brivescos 10 sierpnia pułk walczył pod Burgos. 30 listopada doszło do sławnej szarży na przełęczy Somosierra. W wyjątkowo trudnych warunkach terenowych, atakując w czwórkowej kolumnie, wąską i krętą drogą, przez 4 hiszpańskie baterie, szwoleżerowie 3 szwadronu Jana Kozietulskiego otworzyli Napoleonowi drogę na Madryt.
16 stycznia 1809 roku w ramach ogólnego podziału jednostek gwardyjskich pułk został zaliczony do Starej Gwardii otrzymując starszeństwo po strzelcach konnych a przed mamelukami.
W marcu 1809 roku pułk wszedł w skład armii szykującej się do wojny z Austrią. 22 maja szwoleżerowie wzięli udział w bitwie pod Essling. 6 lipca pod Wagram świetną szarżą rozbili pułk ułanów ks. Schwarzemberga (składający się w większości z Polaków). Po tej bitwie szwoleżerowie zażądali wyposażenia w lance, które ostatecznie otrzymali na przełomie roku 1809 i 1810. Równocześnie pułk zmienił nazwę na szwoleżerów-lansjerów.
Po wojnie z Austrią pułk stacjonował w Chantilly a szwadron służbowy kwaterował w Paryżu. W 1810 roku około 400 szwoleżerów pod dowództwem grosmajora Ch. Delaitre'a wysłano do Hiszpanii gdzie walczyli w dolinie rzeki Ebro. Wczesną wiosną 1812 roku w związku z przygotowaniami do wojny z Rosją ściągnięto ich Francji. Pod koniec lutego pułk przeniesiono do Niemiec. 12 marca w Poznaniu rozpoczęto formowanie piątego szwadronu. 11 marca cztery pozostałe szwadrony skoncentrowano w Toruniu.
W pierwszej fazie kampanii 1812 roku pułk towarzyszył cesarskiej Kwaterze Głównej a jeden szwadron przydzielono jako osobistą eskortę marszałkowi Davoutowi. Szwoleżerowie bili się między innymi pod Wilnem, Mohylewem i Smoleńskiem. W bitwie pod Borodino pułk pozostawał w rezerwie. Bardzo aktywny udział wzięli szwoleżerowie w walkach odwrotowych. 25 października pod Borowskiem j Małojarosławcem walczyli z przeważającymi liczebnie oddziałami kozaków. Tego samego dnia służbowy szwadron J. Kozietulskiego pod Horodnią uratował Napoleona przez kozackim zagonem. 17 listopada szwoleżerowie wzięli udział w bitwie pod Krasnem a 28 listopada walczyli nad Berezyną. 5 grudnia w Smorgoniach przybyła właśnie jako uzupełnienie 7 kompania została przydzielona jako osobista eskorta Napoleona opuszczającego resztki Wielkiej Armii. W kampanii rosyjskiej pułk poniósł ogromne straty. 28 grudnia liczył już tylko 374 ludzi praktycznie bez koni. Mimo wszystko było to i tak więcej, niż z pozostałych pułków gwardii konnej razem wziętych. Waleczność polskich szwoleżerów zyskała wielkie uznanie wśród przeciwników. Kozacy, którzy w ostatniej fazie odwrotu byli prawdziwą zmorą resztek Wielkiej Armii niejednokrotnie uciekali na sam widok patroli 1 pułku. Na początku stycznia dołączył piąty szwadron oraz resztki litewskiego pułku szwoleżerów gwardii a także Tatarów litewskich. Przyjęto także nowych rekrutów dzięki czemu 11 kwietnia pułk liczył już 101 oficerów i 1106 żołnierzy. 20 czerwca otrzymano dodatkowo 500 żołnierzy wybranych z dywizji gen. Dąbrowskiego. 12 lipca 1813 roku odtworzony pułk liczący teraz 7 szwadronów wszedł ponownie w skład Wielkiej Armii.
W kampanii wiosennej szwoleżerowie walczyli między innymi pod Lützen, Budziszynem i pod Reichenbach, gdzie kilkakrotnie z powodzeniem szarżowali na rosyjską kawalerię.W trakcie letniego rozejmu pułk podzielono na 2 regimenty. Pierwszy w składzie 6 najstarszych kompanii pozostało w starej gwardii. 8 kolejnych kompanii zaliczono do młodej gwardii. Jesienią szwoleżerowie wzięli udział w bitwach pod Peterswaldau (gdzie rozbili pruski pułk huzarów lejbgwardii dowodzony przez syna gen. Blüchera) oraz pod Lipskiem. Pod Hanau wspaniałą szarżą otworzyli resztkom Wielkiej Armii drogę do Francji.
9 grudnia 1813 roku Napoleon przywrócił pułkowi dawny schemat organizacyjny (4 szwadrony i 8 kompanii). Z nadwyżek sformowano 3 pułk eklererów gwardii pod dowództwem Jana Kozietulskiego o identycznej organizacji i prawie identycznym umundurowaniu.
W kampanii francuskiej 1814 roku brali już udział w praktycznie każdej większej bitwie. Walczyli między innymi pod Saint Dozier, Brienne, La Rohtiere, Champaubert, Montmirail, Vauchamps, Montereu, Troyes, Berry-au-Bac, Craonne, Laon, Reims, La Fere-Champenoise, Arcis-sur-Aube, Vitry i kończąc swój szlak bojowy udziałem w obronie Paryża. W odróżnieniu od wielu jednostek francuskich polscy szwoleżerowie do końca pozostali wierni Napoleonowi.
11 kwietnia szwoleżerów i eklererów połączono w jeden pułk, wyłączając z niego wszystkich Francuzów oraz szwadron Pawła Jerzmanowskiego, który miał towarzyszyć Napoleonowi na Elbie. 1 maja pułk wyłączono ze składu armii francuskiej a 7 czerwca w Saint Denis pod Paryżem odbyła się ostatnia defilada przed nowym wodzem wojska polskiego - wielkim księciem Konstantym. Wkrótce potem pułk wyruszył do kraju.
Szwadron Jerzmanowskiego uczestniczył w kampanii 1815 roku kończąc udziałem w bitwie pod Waterloo polski rozdział wojen napoleońskich.
Podstawową bronią szwoleżerów w trakcie formowania pułku były pruskie szable (nieszczególnej jakości). W 1809 roku zastąpiono je doskonałymi szablami lekkiej jazdy francuskiej typu AN IX. Uzbrojeniem oficera była szabla w żelaznej oprawie oraz 2 pistolety. Szeregowy szwoleżer był wyposażony w szablę w mosiężnej oprawie, karabinek z bagnetem oraz jeden pistolet. Po bitwie pod Wagram szwoleżerowie zażądali przezbrojenia w lance. Otrzymali je na przełomie 1809-10 roku. Miały długość 2,8 m. i zdobione były biało-amarantowymi proporczykami. Dwustronne, płaskie ostrze miało długość 38,3 cm. W 1812 roku wprowadzono nowy model lancy o długości 2,64 m. Początkowo w lance uzbrojeni byli szwoleżerowie obu szeregów każdej kompanii. Po wycofaniu się z Rosji 1812 roku pułk zreorganizowano pozostawiając lance (zgodnie ze starą tradycją polskiej kawalerii) tylko pierwszemu szeregowi.
Szwoleżerowie nosili mundury wzorowane krojem i barwą na uniformach kawalerii narodowej sprzed 1794 roku. Wielki mundur składał się z granatowej kurtki z karmazynowym kołnierzem, mankietami i wyłogami oraz z granatowych, podszytych skórą rajtuz z pojedynczym, karmazynowym lampasem. Do służby polowej wyłogi zapinano do wewnątrz. Mundur paradny różnił się kołnierzem i wyłogami zdobionymi srebrnym wężykiem oraz podwójnym lampasem na wąskich spodniach. Wysoką, karmazynową czapkę zdobiła z przodu mosiężna (dla oficerów pozłacana) blacha w kształcie półsłońca ze złotą literą N na srebrnym tle. Do tego dochodziła jeszcze kokarda ze srebrnym krzyżem kawalerskim, kita z białych piór oraz białe kordony. Zgodnie z przyjętą w pułku modą czapki noszono bez użycia metalowej podpinki silnie zsunięte na prawe oko (nawet w szarży). Oficerowie szwoleżerów używali granatowych a szeregowcy białych płaszczy. 3 pułk eklererów nosił mundury wzorowane na szwoleżerskich. Jedyną różnicą były białe pompony zamiast piór na czapkach oficerskich oraz pasy w strefy białogranatowe.

1 Pułk Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej 1807-14
Od lewej: wachmistrz 1807-09, szwoleżer 1807-09, szwoleżer-lansjer 1810-12, szwoleżer drugiego szeregu 1813-14, szwoleżer w płaszczu 1813-14

Oficerowie szwoleżerów 1807-12
Od lewej: wyższy oficer w mundurze paradnym 1807-14, pułkownik w mundurze paradnym 1807-08, młodszy oficer w mundurze służbowym 1807-14, młodszy oficer w mundurze polowym 1810-14

Trębacze 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii 1810-14
Od lewej: trębacz (brygadier) w mundurze marszowym 1810-14, bębenica 1811-14, szwoleżer w mundurze koszarowym

Oficerowie szwoleżerów 1807-14
Od lewej: młodszy oficer w mundurze balowym 1807-08, oficer w mundurze wyjściowym 1810-14, wyższy oficer w mundurze wyjściowym

Oficerowie szwoleżerów
Od lewej: oficer w mundurze polowym i w płaszczu 1812-13, oficer w płaszczu "redignote", oficer w surducie

Trębacze szwoleżerów 1807-10
Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1807-10, trębacz w mundurze marszowym 1807-10

Trębacze szwoleżerów 1810-14
Od lewej: trębacz w mundurze paradnym 1810-14, trębacz w mundurze do służby eskortowej 1810-14

Piotr Pacak
Ilustracje ze zbiorów autora